Praca badawcza pt. „Opracowanie graficzne oparte na ikonografii Starego Fordonu jako środek poznania i upamiętnienia”

Fordon – w świadomości wielu osób, którym jakkolwiek ta nazwa własna jest znana, funkcjonuje jako jednostka administracyjna Bydgoszczy, dzielnica charakteryzująca się w dużej mierze tym, że z perspektywy centrum miasta, jest ona położona bardzo daleko. Kojarzona szczególnie z lokalizacją Politechniki Bydgoskiej czy sąsiedztwem Wisły. Ten rodzaj „wyizolowania” Fordonu jest wynikiem nie tylko jego usytuowania, ale także kilku innych czynników, które odkrywamy zagłębiając się w historię miejsca. Jednym z najistotniejszych faktów jest ten, że do 1973 roku Fordon był odrębnym miasteczkiem, które rozwijało się co prawda w pobliżu, ale jednak niezależnie od Bydgoszczy. W moim odczuciu świadomość bydgoskiej społeczności na temat dziejów omawianego obszaru jest nikła, a z pewnością zbyt mała, aby docenić wartość historyczną, społeczną, a także kulturową tego regionu.

Zjawiskiem, które już jakiś czas temu wzbudziło we mnie pewną refleksję jest fakt, że w lokalnej mowie można spotkać się z dwiema formami – „na Fordonie” oraz „w Fordonie”. Biorąc pod uwagę, że zagadnienie dotyczy dzielnicy Bydgoszczy, odpowiedź, która z form jest bliższa poprawnej nie pozostawia wątpliwości. Natomiast funkcjonująca z powodzeniem druga wersja może budzić pewną konsternację, szczególnie wśród przybyszów z zewnątrz. Za tak prostym przykładem kryje się bogata historia, która staje się zarówno motywem do zgłębienia przeszłości miejsca, jego rozwoju, położenia czy zachodzących zmian w strukturze społecznej, jak i inspiracją dla artystów czy projektantów do twórczego poznawania i upamiętniania.

W roku 2023 przypada pięćdziesiąta rocznica przyłączenia Fordonu do Bydgoszczy. Ta okoliczność jest kolejnym impulsem do pochylenia się nad tematami fordońskimi właśnie w ostatnim czasie. Działania artystyczne i kreatywne są wyjątkowo cennym narzędziem, za pomocą którego wskazywane są sprawy istotne, różne wartości są przekazywane, ratowane od zapomnienia, czy też podawane w nowej, niespotykanej do tej pory formie.

Bazą do opracowania grafik związanych z Fordonem są fotografie przedstawiające osoby związane z miastem lub samo miasto przed przełomowym rokiem 1973. Z tego względu tematem prac jest przede wszystkim obecny Stary Fordon, który stanowi rdzeń dzisiejszego Fordonu i jest najbogatszym źródłem twórczych bodźców chociażby przez swoją długą i bogatą historię.

Pozyskanie za pośrednictwem Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu fotografii było pierwszym etapem prac nad realizacją opracowań graficznych. Szczególnie ciekawym i wartościowym doświadczeniem w poznawaniu przestrzeni Starego Fordonu było lokalizowanie poszczególnych kadrów w obecnych warunkach, rozpoznawanie miejsc, architektury oraz ocena poziomu zachodzących zmian. W odpowiedzi na to doświadczenie powstały fotografie, które stanowią próby odtworzenia zebranych widoków na dawne miasto. Był to etap, który pozwolił na jeszcze głębsze poznanie przestrzeni Starego Fordonu oraz poddanie jej gruntownej analizie.

Na tej podstawie jedną z pierwszych koncepcji budowania serii grafik opowiadających o Starym Fordonie było zestawianie ze sobą w ramach jednego obszaru roboczego dwóch kadrów: wczoraj i dziś. To działanie pozwala unaocznić skalę zmian, ale także wskazać elementy niezmienne, towarzyszące lokalnej społeczności od dawna (przynajmniej od kilkudziesięciu lat), budujące niegdyś miasto Fordon, dzisiaj tak samo tworzące miasto Bydgoszcz.

To działanie choć dające bardzo ciekawe efekty artystyczne, opierało się głównie o sferę architektoniczną czy urbanistyczną Starego Fordonu, a pewien niedosyt pozostawiała skromna uwaga poświęcona człowiekowi. To właśnie człowiek jest tą żywą tkanką całej struktury miejskiej. Nadaje jej życie, buduje i zmienia. To człowiek jest autorem i w wielu przypadkach głównym bohaterem fotografii, na których bazuje projekt. To człowiek jest tą siłą, która nadaje danej przestrzeni charakteru, to mieszkańcy miasta mają duży wpływ na tę wcześniej wspomnianą „izolację” odnoszącą się do Fordonu jako dzielnicy. W końcu to właśnie mieszkańcy tego obszaru mają w sobie to wciąż żywe przywiązanie do Starego Fordonu jako części większego miasta, która ma swoją niezależną i bogatą historię, co przejawia się m.in. w tym, że duża część tej społeczności wciąż mieszka „w Fordonie”.

Na podstawie tych refleksji i wniosków, koncepcje wyewoluowały w stronę stawiającą nie miasto, a człowieka na pierwszym miejscu. Powstały prace, które obrazują przekonanie, że człowiek jest częścią miasta, że miasto jest częścią człowieka. To mieszkańcy, choć nie tylko, bo także ludzie na różny sposób z miastem związani, wpływają (mniej lub bardziej) na jego rozwój kierunek zachodzących zmian. W każdą z postaci wyłonioną z zebranych fotografii wkomponowane zostały kadry Starego Fordonu, dzisiejszej dzielnicy Bydgoszczy. Seria grafik stanowi opowieść o tym, że miasto budują pokolenia, które na siebie nachodzą, przenikają, tworzą pewną kontynuację i w ramach danej przestrzeni (Starego Fordonu) tworzą ciągłość, która podobnie jak linia, nie ma określonego początku i nadal trwa, nie wyznaczając swojego końca.

Na koniec kieruję ogromne podziękowania w stronę Pana Damiana Rączki oraz Pani dr Ewy Raczyńskiej-Mąkowskiej za nieocenioną pomoc w realizacji projektu, wsparcie wiedzą, doświadczeniem oraz pomoc w pozyskaniu materiałów i ich identyfikację.

Weronika Poręba Politechnika Bydgoska